POWIEDZIANO NAM, ŻE DIETA WEGETARIAŃSKA MOŻE NAKARMIĆ GŁODNYCH, UHONOROWAĆ ZWIERZĘTA I URATOWAĆ PLANETĘ. ALE CZY TO PRAWDA?
Lierre Keith wierzyła w tę roślinną dietę i spędziła dwadzieścia lat jako weganka. W książce „Mit wegetarianizmu” dowodzi jednak, że zostaliśmy sprowadzeni na manowce – nie przez nasze tęsknoty za sprawiedliwym i zrównoważonym światem, ale przez naszą ignorancję. Prawda jest taka, że rolnictwo jest bezlitosnym atakiem na planetę i więcej tego samego nas nie uratuje. W służbie jednorocznych zbóż ludzie zniszczyli prerie i lasy, doprowadzili do wyginięcia niezliczonych gatunków, zmienili klimat i zniszczyli wierzchnią warstwę gleby – podstawę samego życia. Keith przekonuje, że jeśli mamy uratować tę planetę, nasze jedzenie musi być aktem głębokiej i trwałej naprawy: musi pochodzić z wnętrza żywych społeczności, a nie być im narzucane.
Po części pamiętnik, po części poradnik żywieniowy, a po części manifest polityczny, „Mit wegetarianizmu” podważy wszystko, co wydawało ci się, że wiesz o polityce żywieniowej. „Mit wegetarianizmu” to jedna z najważniejszych książek, jakie mogą przeczytać ludzie, całe masy ludzi, którzy starają się ze wszystkich sił, inteligencji, umiejętności, nadziei, marzeń i pamięci odwrócić katastrofalny kurs, na jakim znajduje się nasza planeta. To wspaniała książka, pełna przemyślanych, uduchowionych nauk i odpowiedniego gniewu. Mój podziw dla dzielenia się przez Lierre życiowym doświadczeniem i wiedzą jest pełny.”
Alice Walker, nagrodzona autorka „The Color Purple”
„Ta książka uratowała mi życie. The Vegetarian Myth nie tylko jasno pokazuje, jak powinniśmy się odżywiać, ale także jak dominujący system żywnościowy zabija planetę. Ta niezbędna książka rzuca wyzwanie wielu destrukcyjnym mitom, według których żyjemy, i oferuje nam drogę powrotną do naszych ciał, a także do walki o ocalenie planety.”
Derrick Jensen, autor Endgame i A Language Older Than Words
„Każdy, kto je, powinien przeczytać tę książkę. Każdy, kto jada wegetariańsko, powinien ją zapamiętać…. To najważniejsza książka, jaką kiedykolwiek przeczytałem na temat diety, rolnictwa i ekologii. A jako rolnik i były weganin, to wiele mówi.”
Aric McBay, autor książek What We Leave Behind i Peak Oil Survival
DLACZEGO TA KSIĄŻKA?
To nie była łatwa książka do napisania. Dla wielu z was nie będzie to łatwa książka do przeczytania. Wiem. Byłam weganką przez prawie dwadzieścia lat. Znam powody, które zmusiły mnie do przyjęcia ekstremalnej diety i są one honorowe, nobilitujące nawet. Powody takie jak sprawiedliwość, współczucie, rozpaczliwa i wszechogarniająca tęsknota za naprawą świata. Aby ocalić planetę – ostatnie drzewa świadczące o wiekach, skrawki dzikiej przyrody wciąż pielęgnujące zanikające gatunki, milczące w swoich futrach i piórach. Chronić bezbronnych, pozbawionych głosu. Aby nakarmić głodnych. A przynajmniej powstrzymać się od udziału w horrorze, jakim jest hodowla fabryczna.
Te polityczne pasje rodzą się z głodu tak głębokiego, że dotykającego tego, co duchowe. Albo były dla mnie, i nadal są. Chcę, by moje życie było okrzykiem bojowym, strefą wojny, strzałą wycelowaną i wypuszczoną w serce dominacji: patriarchatu, imperializmu, industrializacji, każdego systemu władzy i sadyzmu. Jeśli obraz walki cię zraża, mogę go przeformułować. Chcę, żeby moje życie – moje ciało – było miejscem, gdzie ziemia jest pielęgnowana, a nie pożerana; gdzie przemoc się kończy. I chcę, żeby jedzenie – pierwsza pielęgnacja – było aktem, który podtrzymuje, a nie zabija.
Ta książka jest napisana, aby wspierać te pasje, ten głód. Nie jest to próba wyśmiewania koncepcji praw zwierząt ani szydzenia z ludzi, którzy chcą łagodniejszego świata. Zamiast tego, ta książka jest próbą uhonorowania naszych najgłębszych tęsknot za sprawiedliwym światem. A tym tęsknotom – za współczuciem, za zrównoważonym rozwojem, za sprawiedliwym podziałem zasobów – nie służy filozofia ani praktyka wegetarianizmu. Zostaliśmy sprowadzeni na manowce. Wegetarianie mają najlepsze intencje. Stwierdzam teraz to, co będę powtarzała później: wszystko, co mówią o hodowli fabrycznej jest prawdą. Jest ona okrutna, marnotrawna i niszcząca. Nic w tej książce nie ma na celu usprawiedliwienia czy promowania praktyk przemysłowej produkcji żywności na jakimkolwiek poziomie. Ale pierwszym błędem jest założenie, że hodowla fabryczna – praktyka, która ma zaledwie pięćdziesiąt lat – jest jedynym sposobem hodowli zwierząt. Ich obliczenia dotyczące zużytej energii, spożytych kalorii, niedożywionych ludzi, opierają się na założeniu, że zwierzęta jedzą zboże.
Można karmić zwierzęta ziarnem, ale nie jest to dieta, dla której zostały zaprojektowane. Zboże nie istniało, dopóki ludzie nie udomowili jednorocznych traw, najwyżej 12 000 lat temu, podczas gdy tury, dzikie przodkowie krowy domowej, istniały przez dwa miliony lat wcześniej. Przez większą część historii ludzkości przeglądający i pasący się nie konkurowali z ludźmi. Zjadały to, czego my nie mogliśmy jeść – celulozę – i zamieniały ją w to, co mogliśmy – białko i tłuszcz. Ziarno drastycznie zwiększy tempo wzrostu bydła mięsnego (nie bez powodu mówi się o „kukurydzy”) i produkcję mleka u krów mlecznych. Zabije je również. Delikatna równowaga bakteryjna w żwaczu krowy stanie się kwaśna i przejdzie w stan septyczny. Kurczaki chorują na stłuszczenie wątroby, jeśli są karmione wyłącznie zbożem, a nie potrzebują go do przeżycia. Owce i kozy, również przeżuwacze, naprawdę nie powinny nigdy dotykać tego materiału.
To nieporozumienie rodzi się z ignorancji, ignorancji, która ciągnie się przez całą długość i szerokość mitu wegetariańskiego, przez naturę rolnictwa, aż po naturę życia. Jesteśmy miejskimi przemysłowcami i nie znamy pochodzenia naszego jedzenia. Dotyczy to również wegetarian, pomimo ich roszczeń do prawdy. Obejmowało to również mnie, przez dwadzieścia lat. Każdy, kto jadł mięso, był w zaprzeczeniu; tylko ja stawiałem czoła faktom. Z pewnością większość ludzi, którzy spożywają mięso z hodowli fabrycznych, nigdy nie zadała sobie pytania, co i jak umarło. Ale szczerze mówiąc, większość wegetarian też nie. Prawda jest taka, że rolnictwo jest najbardziej destrukcyjną rzeczą, jaką ludzie zrobili dla naszej planety, i więcej tego samego nas nie uratuje. Prawda jest taka, że rolnictwo wymaga hurtowego zniszczenia całych ekosystemów. Prawda jest również taka, że życie nie jest możliwe bez śmierci, że niezależnie od tego, co jesz, ktoś musi umrzeć, aby cię nakarmić.
Chcę pełnego rozliczenia, rozliczenia, które wykracza poza to, co jest martwe na twoim talerzu. Pytam o wszystko, co umarło w tym procesie, o wszystko, co zostało zabite, aby dostarczyć to jedzenie na twój talerz. To jest bardziej radykalne pytanie, i jest to jedyne pytanie, które przyniesie prawdę. Ile rzek zostało spiętrzonych i osuszonych, ile prerii zostało zaoranych, a lasy wycięte, ile wierzchniej warstwy gleby obróconej w pył i zdmuchniętej w duchy? Chcę wiedzieć o wszystkich gatunkach – nie tylko o jednostkach, ale o całych gatunkach – chinookach, żubrach, wróblach polnych, szarych wilkach. I chcę czegoś więcej niż tylko liczby martwych i zmarłych. Chcę ich z powrotem.
Pomimo tego, co wam powiedziano, i pomimo szczerości mówców, jedzenie soi nie przywróci im życia. Dziewięćdziesiąt osiem procent amerykańskiej prerii zniknęło, zamienione w monokulturę jednorocznych zbóż. Uprawa pługowa w Kanadzie zniszczyła 99 procent pierwotnej próchnicy. W rzeczywistości, zanikanie wierzchniej warstwy gleby „rywalizuje z globalnym ociepleniem jako zagrożeniem dla środowiska”. Kiedy lasy deszczowe padają łupem wołowiny, postępowcy są oburzeni, świadomi, gotowi do bojkotu. Ale nasze przywiązanie do mitu wegetarianizmu pozostawia nas w zakłopotaniu, milczeniu i ostatecznie unieruchomieniu, gdy winowajcą jest pszenica, a ofiarą preria. Przyjęliśmy za akt wiary, że wegetarianizm jest drogą do zbawienia, dla nas i dla planety. Jak może on niszczyć jedno i drugie?
Musimy być gotowi zmierzyć się z odpowiedzią. W cieniu naszej ignorancji i zaprzeczania kryje się krytyka samej cywilizacji. Punktem wyjścia może być to, co jemy, ale końcem jest cały sposób życia, globalny układ sił i nie mała doza osobistego przywiązania do niego. Pamiętam dzień w czwartej klasie, kiedy panna Fox napisała na tablicy dwa słowa: cywilizacja i rolnictwo. Pamiętam z powodu ciszy w jej głosie, powagi jej słów, wyjaśnienia, które było niemal oratorskie. To było ważne. I zrozumiałem. Z tego punktu wypływało wszystko, co było dobre w ludzkiej kulturze: wszelka łatwość, łaska, sprawiedliwość. Narodziła się religia, nauka, medycyna, sztuka, a niekończąca się walka z głodem, chorobami, przemocą mogła zostać wygrana, a wszystko dlatego, że ludzie zorientowali się, jak uprawiać własne jedzenie.
W rzeczywistości rolnictwo spowodowało straty netto dla praw człowieka i kultury: niewolnictwo, imperializm, militaryzm, podziały klasowe, chroniczny głód i choroby. „Prawdziwym problemem nie jest więc wyjaśnienie, dlaczego niektórzy ludzie powoli przyjmowali rolnictwo, ale dlaczego w ogóle ktokolwiek się nim zajął, skoro jest to tak oczywiste bestialstwo” – pisze Colin Tudge z London School of Economics. Rolnictwo jest również niszczycielskie dla innych stworzeń, z którymi dzielimy ziemię, a ostatecznie dla systemów podtrzymywania życia samej planety. Stawką jest wszystko. Jeśli chcemy mieć zrównoważony świat, musimy być gotowi zbadać relacje władzy stojące za fundamentalnym mitem naszej kultury. W przeciwnym razie poniesiemy porażkę.
Kwestionowanie na tym poziomie jest trudne dla większości ludzi. W tym przypadku emocjonalna walka nieodłącznie związana z opieraniem się jakiejkolwiek hegemonii jest spotęgowana przez naszą zależność od cywilizacji i naszą indywidualną bezradność w jej powstrzymaniu. Większość z nas nie miałaby szans na przeżycie, gdyby jutro upadła infrastruktura przemysłowa. A nasza świadomość jest równie utrudniona przez naszą bezsilność. W ostatnim rozdziale nie ma listy dziesięciu prostych rzeczy, ponieważ, szczerze mówiąc, nie ma dziesięciu prostych rzeczy, które uratują Ziemię. Nie ma osobistego rozwiązania. Jest zazębiająca się sieć hierarchicznych układów, rozległe systemy władzy, które muszą zostać skonfrontowane i zdemontowane. Możemy się nie zgadzać, jak najlepiej to zrobić, ale musimy to zrobić, jeśli Ziemia ma mieć jakąkolwiek szansę na przetrwanie.
W końcu cały hart ducha na świecie będzie bezużyteczny bez wystarczającej ilości informacji, by wytyczyć zrównoważony kurs naprzód, zarówno osobiście, jak i politycznie. Jednym z moich celów w pisaniu tej książki jest dostarczenie tych informacji. Zdecydowana większość ludzi w USA nie uprawia żywności, nie mówiąc już o polowaniu i zbieraniu jej. Nie mamy możliwości oceny, ile śmierci ucieleśnia się w porcji sałatki, misce owoców, talerzu wołowiny. Żyjemy w środowiskach miejskich, w ostatnich szeptach lasów, tysiące mil od zdewastowanych rzek, prerii, mokradeł i milionów stworzeń, które umarły dla naszych obiadów. Nie wiemy nawet, jakie pytania zadać, by się tego dowiedzieć.
W swojej książce Długie życie, miód w sercu Martin Pretchel pisze o Majach i ich koncepcji kas-limaal, co w przybliżeniu tłumaczy się jako „wzajemne zadłużenie, wzajemna inspiracja”. „Wiedza, że każde zwierzę, roślina, osoba, wiatr i pora roku jest zadłużona wobec owoców wszystkiego innego, jest wiedzą dorosłych. Wyjście z długu oznacza, że nie chcesz być częścią życia i nie chcesz wyrosnąć na dorosłego” – wyjaśnia Pretchel jeden ze starszych.
Jedynym wyjściem z wegetariańskiego mitu jest dążenie do kas-limaal, do dorosłej wiedzy. Jest to koncepcja, której potrzebujemy, zwłaszcza ci z nas, którzy są niewzruszeni niesprawiedliwością. Wiem, że ja go potrzebowałam. W narracji mojego życia pierwszy kęs mięsa po dwudziestoletniej przerwie oznacza koniec mojej młodości, moment, w którym przyjęłam obowiązki dorosłości. Był to moment, w którym przestałam walczyć z podstawową algebrą wcielenia: aby ktoś mógł żyć, ktoś inny musi umrzeć. W tej akceptacji, z całym jej cierpieniem i smutkiem, jest zdolność do wyboru innej drogi, lepszej drogi.
Aktywiści-rolnicy mają zupełnie inny plan niż polemistyczni pisarze, aby przeprowadzić nas od zniszczenia do zrównoważonego rozwoju. Rolnicy zaczynają z zupełnie innymi informacjami. Słyszałam twierdzenia wegetariańskich aktywistów, że akr ziemi może pomieścić tylko dwa kurczaki. Joel Salatin, jeden z arcykapłanów zrównoważonego rolnictwa i ktoś, kto rzeczywiście hoduje kurczaki, szacuje tę liczbę na 250 sztuk na akr. Komu wierzyć? Jak wielu z nas wie wystarczająco dużo, by mieć jakiekolwiek zdanie? Frances Moore Lappe twierdzi, że potrzeba od 12 do 16 funtów zboża, aby wyprodukować jeden funt wołowiny. Tymczasem Salatin hoduje bydło bez żadnych zbóż, obracając przeżuwacze na wieloletnich polikulturach, budując z roku na rok wierzchnią warstwę gleby. Mieszkańcy miejskich kultur przemysłowych nie mają żadnego punktu styczności ze zbożem, kurczakami, krowami, ani, tym bardziej, z wierzchnią warstwą gleby. Nie mamy żadnych podstaw doświadczenia, które mogłyby przeważyć argumenty politycznych wegetarian. Nie mamy pojęcia, co i ile jedzą rośliny, zwierzęta czy gleba. Co oznacza, że nie mamy pojęcia, co sami jemy.
Konfrontacja z prawdą o hodowli fabrycznej – jej torturującym traktowaniu zwierząt, jej żniwach środowiskowych – była dla mnie w wieku szesnastu lat aktem o głębokim znaczeniu. Wiedziałam, że ziemia umiera. Było to codzienne zagrożenie, przed którym żyłam od zawsze. Urodziłam się w 1964 roku. „Cichy” i „wiosna” były nierozłączne: trzy sylaby, nie dwa słowa. Piekło było tutaj, w rafineriach ropy naftowej w północnym New Jersey , w asfaltowym podmiejskim piekle, w pęczniejącej fali ludzi topiących planetę. Płakałam z Żelaznookim Codym, tęskniłam za jego cichym kajakiem i niezmąconym kontynentem rzek i bagien, ptaków i ryb. Razem z bratem wspinaliśmy się na pradawne drzewo krabowe w miejscowym parku i marzyliśmy o tym, żeby w jakiś sposób kupić całą górę. Żadnych ludzi, żadnych dyskusji. Kto by tam mieszkał? Wiewiórki, to wszystko co mogłem wymyślić. Czytelniku, nie śmiej się. Poza Bobbym, naszym chomikiem, wiewiórki były jedynymi zwierzętami, jakie kiedykolwiek widziałem. Mój brat, dobrze zsocjalizowany w męskości, zaczął torturować owady i celować z procy w wróble. Ja zostałam weganką.
Tak, byłam zbyt wrażliwym dzieckiem. Moją ulubioną piosenką w wieku pięciu lat – i tu wolno ci się śmiać – była „Those Were the Days” Mary Hopkin. Jaką romantyczną, tragiczną przeszłość mogłam opłakiwać w wieku pięciu lat? Ale to było takie smutne, takie wspaniałe; słuchałam tej piosenki w kółko, aż wyczerpałam się od płaczu. Dobra, to jest zabawne. Ale nie mogę się śmiać z bólu, jaki czułam z powodu bezsilnego przyglądania się zniszczeniu mojej planety. To było prawdziwe i przytłaczało mnie. A polityczni wegetarianie oferowali zniewalający balsam. Nie rozumiejąc natury rolnictwa, natury natury, czy w końcu natury życia, nie miałam możliwości wiedzieć, że jakkolwiek honorowe były ich impulsy, ich recepta była ślepym zaułkiem, prowadzącym do tego samego zniszczenia, które chciałem powstrzymać.
Te impulsy i ignorancja są nieodłącznym elementem mitu wegetariańskiego. Przez dwa lata po tym, jak wróciłam do jedzenia mięsa, byłam zmuszona czytać wegańskie fora informacyjne w sieci. Nie wiem dlaczego. Nie szukałam walki. Sama nigdy nic nie zamieszczałam. Wiele małych, intensywnych subkultur ma elementy kultowe, a weganizm nie jest wyjątkiem. Może przymus miał związek z moim własnym zagubieniem, duchowym, politycznym, osobistym. Może wracałam do widoku wypadku: to tutaj zniszczyłem swoje ciało. Może miałam pytania i chciałam się przekonać, czy potrafię sprostać odpowiedziom, które kiedyś trzymałam w garści, odpowiedziom, które wydawały mi się sprawiedliwe, ale teraz wydawały mi się puste. Może nie wiem dlaczego. Za każdym razem byłam niespokojna, zła i zdesperowana.
Ale jeden post był punktem zwrotnym. Pewien weganin przedstawił swój pomysł na uchronienie zwierząt przed zabijaniem – nie przez ludzi, ale przez inne zwierzęta. Ktoś powinien zbudować płot w środku Serengeti i oddzielić drapieżniki od ofiar. Zabijanie jest złe i żadne zwierzę nie powinno umierać, więc wielkie koty i dzikie kły przeszłyby na jedną stronę, podczas gdy gnu i zebry żyłyby na drugiej. Wiedział, że mięsożercy będą w porządku, ponieważ nie muszą być mięsożercami. To było kłamstwo przemysłu mięsnego. Widział, jak jego pies je trawę: dlatego psy mogą żyć na trawie. Nikt się nie sprzeciwiał. Wręcz przeciwnie, inni się do tego przyłączyli. Mój kot też je trawę – dodała z entuzjazmem jedna z kobiet. Mój też! Ktoś inny dodał. Wszyscy zgodzili się, że ogrodzenie jest rozwiązaniem problemu śmierci zwierząt.
Zauważmy, że miejscem realizacji tego wolnościowego projektu była Afryka. Nikt nie wspomniał o północnoamerykańskiej prerii, gdzie zarówno drapieżniki, jak i przeżuwacze zostały wytępione na rzecz jednorocznych zbóż, które uwielbiają wegetarianie. Ale wrócę do tego w rozdziale 3. Wiedziałem wystarczająco dużo, by wiedzieć, że to szaleństwo. Ale nikt inny na tablicy ogłoszeń nie widział w tym schemacie nic złego. Więc, zgodnie z teorią, że wielu czytelnikom brakuje wiedzy, by ocenić ten plan, zamierzam cię przez to przeprowadzić. Mięsożercy nie mogą przeżyć na celulozie. Mogą od czasu do czasu zjeść trawę, ale używają jej leczniczo, zwykle jako środka oczyszczającego ich przewody pokarmowe z pasożytów. Z drugiej strony, przeżuwacze ewoluowały, by jeść trawę. Mają żwacz (stąd nazwa przeżuwacz), pierwszy z serii wielu żołądków, który działa jak zbiornik fermentacyjny. To, co tak naprawdę dzieje się wewnątrz krowy czy gnu, to bakterie zjadające trawę, a zwierzęta zjadające bakterie.
Lwy, hieny i ludzie nie mają układu pokarmowego przeżuwaczy. Dosłownie od zębów do odbytu jesteśmy stworzeni do mięsa. Nie mamy mechanizmu do trawienia celulozy. Tak więc po mięsożernej stronie płotu, głód zabierze każde zwierzę. Niektóre wytrzymają dłużej niż inne, a te niektóre zakończą swoje dni jako kanibale. Padlinożercy urządzą sobie imprezę z okazji Tłustego Wtorku, ale kiedy kości zostaną wyczyszczone, oni również będą głodować. Na tym cmentarz się nie skończy. Bez pasiek, które zjadłyby trawę, ziemia w końcu zamieni się w pustynię. Dlaczego? Ponieważ bez paszy, która dosłownie wyrównałaby szanse, rośliny wieloletnie dojrzewają i zacieniają punkt wzrostu u podstawy rośliny. W tak kruchym środowisku jak Serengeti, rozkład jest głównie fizyczny (wietrzenie) i chemiczny (utlenianie), a nie bakteryjny i biologiczny jak w środowisku wilgotnym. W rzeczywistości przeżuwacze przejmują większość biologicznych funkcji gleby, trawiąc celulozę i zwracając składniki odżywcze, ponownie dostępne, w postaci moczu i kału.
Jednak bez przeżuwaczy, materia roślinna będzie się piętrzyć, ograniczając wzrost i zaczynając zabijać rośliny. Goła ziemia jest teraz wystawiona na działanie wiatru, słońca i deszczu, minerały wypłukują się, a struktura gleby jest zniszczona. W naszej próbie ratowania zwierząt, zabiliśmy wszystko. Po stronie przeżuwaczy, gnu i ich przyjaciele będą się rozmnażać tak skutecznie jak zawsze. Ale bez kontroli drapieżników, szybko będzie więcej paszy niż trawy. Zwierzęta prześcigną swoje źródło pożywienia, zjedzą rośliny aż do ziemi, a następnie umrą z głodu, pozostawiając po sobie poważnie zdegradowany krajobraz. Wniosek z tego jest oczywisty, ale wystarczająco głęboki, by zainspirować religię: musimy być zjadani tak samo, jak musimy jeść. Pasiekacze potrzebują swojej codziennej celulozy, ale trawa potrzebuje również zwierząt. Potrzebuje obornika z jego azotem, minerałami i bakteriami, potrzebuje mechanicznej kontroli aktywności wypasu, potrzebuje zasobów przechowywanych w ciałach zwierząt i uwalnianych przez degradatorów, gdy zwierzęta umierają.
Trawa i pastwiska potrzebują siebie nawzajem tak samo jak drapieżniki i ofiary. To nie są relacje jednokierunkowe, nie są to układy dominacji i podporządkowania. Jedząc, nie wyzyskujemy się nawzajem. Jesteśmy tylko na zmianę. To była moja ostatnia wizyta na wegańskich tablicach ogłoszeń. Zrozumiałam wtedy, że ludzie tak głęboko ignorujący naturę życia, z jego cyklem mineralnym i handlem węglem, jego punktami równowagi wokół starożytnego kręgu producentów, konsumentów i degraderów, nie będą w stanie mnie poprowadzić, ani w istocie podjąć żadnych użytecznych decyzji dotyczących zrównoważonej kultury ludzkiej. Odwracając się od wiedzy dorosłych, wiedzy o tym, że śmierć jest wbudowana w pożywienie każdej istoty, od bakterii po niedźwiedzie grizzly, nigdy nie byliby w stanie nakarmić emocjonalnego i duchowego głodu, który rozbolał mnie od przyjęcia tej wiedzy. Może w końcu ta książka jest próbą ukojenia tego bólu przeze mnie samą.
Tristram Stuart ukazuje w swojej – nomen omen – rewolucyjnej książce, jak różnorodne i głębokie są źródła tego, co nazywamy wegetarianizmem, a co określa nie tylko sposób odżywiania się czy postawę etyczną, ale także sposób postrzegania świata. Śledzi oddziaływanie filozofii Wschodu i wielkich religii Indii, które odcisnęło się już na myśli Pitagorasa czy Sokratesa. Analizuje interpretacje chrześcijaństwa, wedle których człowiek nie został stworzony, by jeść mięso („Zawsze wydawało mi się, że człowiek nie narodził się, aby być drapieżnikiem” – tak ujął to, choć z innych pozycji, Albert Einstein). Bada pisma wielkich myślicieli i twórców: Francisa Bacona, Isaaca Newtona, Kartezjusza, Woltera czy Percy’ego Shelleya i znajduje w nich tę samą niechęć do zabijania zwierząt i to samo przekonanie o dobroczynnym wpływie bezmięsnej diety, które podziela jakże wielu współczesnych. Bezkrwawa rewolucja zyskała wielką popularność w USA i Wielkiej Brytanii. Zawdzięcza ją nie tylko skrupulatności Tristrama Stuarta i jego imponującej wiedzy, ale także niebagatelnemu talentowi literackiemu autora, dzięki czemu książkę czyta się z niebywałą przyjemnością.
Buddyzm nie jest zainteresowany szukaniem sposobów na zamaskowanie lub przekierowanie gniewu. Życie jest krótkie i powinniśmy je przeznaczyć na doskonalenie własnej osoby. Nie mamy czasu na to, aby się wygłupiać i bawić się swoim życiem. Poszukujecie szczęścia? Jeśli tak, powinniście zacząć od przyznania: „Czasami mam ochotę wpaść w gniew. Nie jestem idealny”. Następnym krokiem jest zdobycie informacji na temat gniewu. Powinniście się dowiedzieć, czym jest ta emocja i dlaczego ją odczuwacie. Rozumienie problemu jest pierwszym krokiem w kierunku jego rozwiązania.
TAO GOTOWANIA 